Δρ. Θεόδωρος Κ. Γκαλέας
Μετά από τα επεισόδια αιφνιδίου θανάτου που πληροφορηθήκαμε ότι συνέβησαν τελευταία, γίνεται μια σύντομη αναφορά στον αιφνίδιο θάνατο που δεν είναι σπάνιο συμβάν στη ζωή μας. Δεν είναι μια επιστημονική ανάλυση, αλλά μια ανθρώπινη προσέγγιση.
Α. Ο αιφνίδιος θάνατος από τη ματιά της Ιατρικής Επιστήμης
Υπάρχει ο αιφνίδιος καρδιακός θάνατος 59% και ο εξωκαρδιακής αιτιολογίας αιφνίδιος θάνατος 41%.
Ως αιφνίδιος θάνατος ορίζεται ο φυσικός θάνατος από αιτίες που προαγγέλονται από αιφνίδια απώλεια των αισθήσεων, μέσα σε μια ώρα από την έναρξη των οξέων συμπτωμάτων. Προϋπάρχουσα νόσο μπορεί να την γνωρίζουμε, αλλά ο χρόνος και ο τρόπος του θανάτου είναι απρόσμενοι. Αυτός ο ορισμός περιλαμβάνει τα στοιχεία κλειδιά, φυσικός, ταχύς, απροσδόκητος.
Πώς εμφανίζεται; O ασθενής είναι τελείως καλά. Ξαφνικά εμφανίζει επιθανάτιο κατάσταση και ταχεία απώλεια της συνείδησης. Ακολουθεί εγκατάσταση κοιλιακής μαρμαρυγής ή κοιλιακής ασυστολίας ή μερικές φορές βαριάς βραδυκαρδίας. Παύση των αναπνευστικών κινήσεων και σταμάτημα της κυκλοφορίας. Για βραχύ διάστημα έχουμε λίγες βαριές αναπνοές, κατόπιν καθολικούς σπασμούς και ακίνητη ή διευρυσμένη κόρη των οφθαλμών. Έντονη κυάνωση. Οι προσπάθειες ανάνηψης είναι δυνατό να αποδώσουν κατά τη διάρκεια των πρώτων 4 με 6 λεπτών από του κλινικού θανάτου. Το χρονικό διάστημα κατά το οποίο η κυκλοφορία έχει παύσει αλλά η ζωή συνεχίζεται σε κυτταρικό επίπεδο, ορίζεται σαν κλινικός θάνατος. Όταν επισυμβεί και ο κυτταρικός θάνατος, η ανάνηψη είναι ανέφικτη, οπότε μιλούμε για μη αναστρέψιμο βιολογικό θάνατο.
α. Ο αιφνίδιος καρδιακός θάνατος. Λέει ο ιππότης στο έργο του Ingmar Bergman «Η έβδομη σφραγίδα»: Αυτό είναι το χέρι μου, δεν μπορώ να το κινήσω, δεν αισθάνομαι το αίμα να τρέχει μέσα του. Ο ήλιος είναι ακόμα ψηλά στον ουρανό, εγώ ο Αντώνιος Block παίζω σκάκι με τον θάνατο.
Στην Ελλάδα, υπολογίζεται ότι περίπου 5.000 άτομα ηλικίας 30-70 ετών πεθαίνουν αιφνιδίως. 14 περιπτώσεις ανά 10.000 άτομα και ανά
έτος για τους άνδρες και 3 περιπτώσεις ανά 10.000 άτομα και ανά έτος για τις γυναίκες. Το 40% έχει γνωστό ιστορικό καρδιοπάθειας.
Στους αθλητές, ο αιφνίδιος καρδιακός θάνατος αποτελεί ένα σπάνιο φαινόμενο 1 ανά 200.000 αθλουμένων ετησίως σε άτομα μικρότερα των 25 ετών και 1 ανά 40.000 ετησίως σε άτομα μεγαλύτερα των 35 ετών. Συνιστά ιδιαίτερα τραγικό γεγονός που απειλεί αθλητές, γυμναστές-προπονητές και ιατρούς κυρίως καρδιολόγους. Στις γυναίκες ο αιφνίδιος θάνατος από άθληση είναι 14 φορές λιγότερο συχνός. Η πιστοποίηση της ικανότητας για άθληση αφορά άτομα<35 ετών και άτομα >35 ετών. Λαμβάνεται ιστορικό για ένδειξη καρδιακής νόσου και γίνεται κλινική εξέταση, ηλεκτροκαρδιογράφημα, δοκιμασία κόπωσης, ηχοκαρδιογράφημα, Holter 24ώρου. Η διάγνωση μιας δυνητικά σοβαρής καρδιακής ανωμαλίας απαιτεί τη διακοπή του ανταγωνιστικού αθλητισμού. Συμπεραίνουμε ότι, ο αθλητισμός έχει μόνο πλεονεκτήματα. Υγεία, ευεξία, σκληραγώγηση, ενδυνάμωση νου και σώματος, ευγενή άμιλλα, ψυχαγωγία. Όμως για μια πολύ μικρή μερίδα τα πλεονεκτήματα αντισταθμίζονται μ’ ένα μειονέκτημα τεράστιας βαρύτητας. Τη ζωή του αθλητού. Κάποιοι αθλητές έχουν πρόβλημα. Σε ελάχιστο ποσοστό. Πρέπει να εντοπίζονται για την αποφυγή παρόμοιων περιστατικών.
Ο αιφνίδιος καρδιακός θάνατος επέρχεται έξω από το νοσοκομείο ή σε άτομα με ορισμένα κρίσιμα επαγγέλματα (οδηγοί αυτοκινήτων, φορτηγών, ταξί, οδηγοί ιδιωτικών αυτοκινήτων). Σε μια μελέτη ομάδας 1348 ατόμων που πέθαναν αιφνιδίως από στεφανιαία αθηροσκληρυντική νόσο, μόνο οι 101 εμφάνισαν το τελικό επεισόδιο κατά την ώρα της κρίσιμης εργασίας ή απασχολήσεώς τους (52 οδηγούσαν ιδιωτικά αυτοκίνητα, 15 οδηγούσαν φορτηγά αυτοκίνητα). Επιθυμητός στόχος είναι η πρωτογενής πρόληψη του αρχικού επεισοδίου.
Λόγω του ότι μεγάλο ποσοστό των αιφνίδιων καρδιακών θανάτων συμβαίνει απροσδόκητα σε εξωνοσοκομειακές συνθήκες, τα προληπτικά μέτρα πρέπει να επικεντρωθούν στην αναγνώριση και τον έλεγχο των ιάσιμων προδιαθεσικών παραγόντων (risk factors) και στην ταχεία παροχή επείγουσας ιατρικής περίθαλψης επί τόπου.
β. Ο αιφνίδιος εξωκαρδιακός θάνατος Λιγότερο γνωστός, αλλά καθόλου αμελητέος, είναι ο αιφνίδιος εξωκαρδιακός θάνατος.. Ο αιφνίδιος, μη καρδιακής αιτιολογίας θάνατος, υπήρξε αντικείμενο μελέτης κυρίως σε ιατροδικαστικά συγγράμματα, δηλαδή αφού αποβιώσει ο άνθρωπος. Στην Ευρώπη και την Αμερική το ποσοστό των αιφνιδίων θανάτων από παθήσεις κυμαίνεται, καρδιαγγειακό 59%, αναπνευστικό 14%, Κεντρικό Νευρικό Σύστημα 18%, άλλες αιτίες 9% , Στην Ελλάδα, από στατιστική μελέτη σε 2507 περιπτώσεις αιφνιδίων θανάτων του εργαστηρίου της Ιατροδικαστικής κ Τοξικολογίας του ΑΠΘ, διαπιστώθηκαν παθήσεις κυκλοφορικού 59%, παθήσεις αναπνευστικού 22%, παθήσεις του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος 12%, παθήσεις του γαστρεντερικού 7%,
Ο αιφνίδιος θάνατος εξωκαρδιακής αιτιολογίας ενηλίκων στην
Εσωτερική Παθολογία περιλαμβάνει παθήσεις αναπνευστικού συστήματος, παθήσεις των αγγείων, παθήσεις από το Κεντρικό Νευρικό Σύστημα, παθήσεις πεπτικού συστήματος, παθήσεις ενδοκρινών αδένων, παθήσεις αίματος, παθήσεις ουροποιογενετικού συστήματος, ανακοπή, αναφυλαξία, αιφνίδιο θάνατο κατά την κύηση, τον τοκετό και τη λοχεία, χρόνιο αλκοολισμό.
Σαν επίλογο θα λέγαμε ότι ο αιφνίδιος θάνατος είναι ένα καταστροφικό γεγονός που μπορεί να εμφανιστεί και σε νέα άτομα. Σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί με συστηματική διερεύνηση και προσεκτικά επιλεγμένες παρεμβάσεις οι ασθενείς υψηλού κινδύνου να εντοπιστούν και να έχουν φυσιολογική επιβίωση.
Β. Ο αιφνίδιος θάνατος στην Ορθόδοξη Εκκλησία
Στη σύγχρονη εποχή, που χαρακτηρίζεται από τις ραγδαίες εξελίξεις των επιστημών και της τεχνολογίας, αλλά και από την κρίση των αξιών, ακόμη και η ίδια η λέξη θάνατος αποφεύγεται και ό,τι την ανακαλεί απωθείται και απορρίπτεται. Η παύση της καρδιακής λειτουργίας ή και η νέκρωση του εγκεφαλικού στελέχους, δηλαδή ο βιολογικός θάνατος, δεν είναι μια φυσιολογική κατάσταση για τον άνθρωπο, δεν αποτελεί το θέλημα του Θεού. Όταν δημιούργησε ο Θεός τον άνθρωπο δεν τον δημιούργησε για να πεθάνει. Ο θάνατος παρενεβλήθη στην ανθρώπινη φύση και ενεργεί ως παράσιτο. Εισήλθε στον κόσμο με την αμαρτία των πρωτοπλάστων.Το άγνωστο της ώρας του θανάτου κρατεί τον πιστό σε μια διαρκή ετοιμότητα και εγρήγορση. «Γρηγορείτε ουν ότι ουκ οίδατε ποία ώρα ο Κύριος υμών έρχεται» (Ματθ. 24,42) είτε με τον θάνατο είτε με τη Δευτέρα Παρουσία Του. Υπάρχει ευχή που λέγεται στις Ακολουθίες της Εκκλησίας μας και στην οποία ζητούμε από τον Θεό να μας διαφυλάξει, εκτός από των άλλων κακών, και από τον αιφνίδιο θάνατο. «Έτι δεόμεθα υπέρ του διαφυλαχθήναι την αγίαν εκκλησίαν και την πόλιν ταύτην, και πάσαν πόλιν και χώραν από λοιμού, λιμού, σεισμού, καταποντισμού, πυρός, μαχαίρας, επιδρομής αλλοφύλων, εμφυλίου πολέμου και αιφνιδίου θανάτου». Η Εκκλησία προσεύχεται όχι μόνο για τα ενεργά μέλη της, τους πιστούς, αλλά και για όλον τον κόσμο, που δυνάμει αποτελούν μέλη της.
Ο αιφνίδιος θάνατος για τον άθεο, τον άπιστο, τον αμετανόητο είναι ένα τρομακτικό γεγονός, με φοβερές συνέπειες. Αυτόν τον τύπο του ανθρώπου κυρίως θέλει η ευχή-αίτηση να διαφυλάξει από τον αιφνίδιο θάνατο. Για τον πιστό, γι’ αυτόν που ζει σωστά και εμπειρικά την ορθόδοξη πνευματική ζωή, δεν έχει ισχύ ο αιφνίδιος θάνατος, δεν μπορεί να τον βλάψει πνευματικά. Όσο μεγαλύτερη πνευματική κατάσταση έχει ο άνθρωπος, τόσο δεν φοβάται τον θάνατο, θα λέγαμε ότι μάλλον τον επιθυμεί. Όχι γιατί μισεί τη ζωή αυτήν ή γιατί θεωρεί το σώμα ως φυλακή, όπως πίστευαν οι πλατωνικοί φιλόσοφοι. Ο χριστιανός αγαπά τη ζωή και ποθεί την κοινωνία με την όντως Ζωή που είναι ο Χριστός. Γι’ αυτό μπορεί να ομολογεί μαζί με τον απόστολο Παύλο: «Εμοί γαρ το ζην Χριστός και το αποθανείν κέρδος». Ο μακάριος Γέροντας Ιωσήφ ο Ησυχαστής έλεγε: «μακάριος όστις νυχθημερόν ενθυμείται τον θάνατον και ετοιμάζεται να τον συναντήσει. Διότι έχει την συνήθεια αυτός, σε όσους τον περιμένουν να έρχεται ιλαρός, αλλά σε όσους δεν τον προσμένουν καταφθάνει πικρός και σκληρός» (ως αιφνίδιος).
Είναι ανεξερεύνητο αν τελικά εμείς προσωπικά θα πεθάνουμε με αιφνίδιο θάνατο. Όμως, πρέπει να έχει γίνει πεποίθησή μας, ότι με τον αναστάντα Χριστό «ο θάνατος ουκέτι κυριεύει (Ρωμ. 6,9), ενώ «το χάρισμα του Θεού είναι ζωή αιώνιος». (Λόγοι Εφραίμ Βατοπεδινού και Μιχαήλ Τρίτου, καθηγητή Θεολογίας ΑΠΘ)
