Ο ιατρός Θεόδωρος Γκαλέας για χρόνια και μέχρι να βγει στην σύνταξη πρόσφερε πολίτικες υπηρεσίες στο Νοσοκομείο Τρικάλων. Αλλά μια υπόθεση που ίσως να μην έχει περάσει τόσο ψηλά όσο έπρεπε ήταν η μελέτη για την Μολυβδίαση! Η επιστημονική δουλειά από τον κ. Γκαλέα και ομάδα συνεργατών του πριν από χρόνια έφερε εξαιρετικά αποτελέσματα και πλέον τα Τρίκαλα, αλλά και όλη η Ελλάδα πίνει εξαιρετικής ποιότητες τσίπουρα. Ο εξαιρετικός τρικαλινός ιατρός κ. Γκαλέας μας εξήγησε πως ακριβώς ξεκίνησε το πρόβλημα, πως λύθηκε και πως τώρα τα πράγματα είναι σε εξαιρετικό επίπεδο για το τσίπουρο στην περιοχή μας. Αναλυτικά:
Στην περιοχή του Ν. Τρικάλων, παρατηρήθηκε αυξημένη συχνότητα μολυβδιάσεων. Οι ασθενείς δεν ασκούσαν επαγγέλματα από τα αναφερόμενα στη βιβλιογραφία ως επικίνδυνα για μολυβδίαση. Κοινό χαρακτηριστικό των ασθενών ήταν, αντιθέτως, η κατάχρηση ισχυρού τοπικού οινοπνευματώδους ποτού (τσίπουρου). Σκοπός της εργασίας ήταν να ελεγχθεί, αν το τσίπουρο που παρασκευάζεται στο Ι\Ι. Τρικάλων περιέχει μόλυβδο. Πάρθηκαν δείγματα τσίπουρου από 14 περιοχές και αναλύθηκαν με φασματοφωτόμετρο ατομικής απορρόφησης. Σε 3 από τα 14 δείγματα η συγκέντρωση Ρο ήταν πολύ αυξημένη (>1000 μg/L, σε 2 ήταν αυξημένη (>100 μg/L, σε 4 απλώς ανιχνευόταν Ρσ και στα υπόλοιπα ήταν μη ανιχνεύσιμος. Η ορθότητα των αποτελεσμάτων επαληθεύθηκε με quality control. Πιθανή προέλευση του Ρb στο τσίπουρο από τη χρήση μολυβδοσωλήνα στον ψύκτη του αποστακτήρα ή/και στο γάνωμα του δοχείου του αποστακτήρα με κράμα Sb-Sn, αντί αμιγούς Sn. Συμπεραίνεται ότι η παραδοσιακή μέθοδος παρασκευής τσίπουρου υπόκειται σε κίνδυνο νοθείας με μόλυβδο, αν δεν γίνεται με τον παραδοσιακό lege artis τρόπο.
Η μολυβδίαση ήταν συχνή στο παρελθόν λόγοι της χρήσης μολυβδοσωλήνων στο σύστημα ύδρευσης ή ορισμένων επαγγελμάτων που φέρουν σε επαφή τον εργαζόμενο με μολυβδούχες ενώσεις. Σήμερα, ο κίνδυνος έχει περιορισθεί με προληπτικά μέτρα. Σύγχρονο σχετικό θέμα είναι η χρήση αμόλυβδης βενζίνης. Από κλινική άποψη, η μολυβδίαση έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, διότι οι εκδηλώσεις της προέρχονται από ποικίλα συστήματα και μοιάζουν με αυτές άλλων κοινών συνδρόμων, ώστε να τίθεται Θέμα διαφορικής διάγνωσης. Όταν όμως υπάρξει υπόνοια μολυβδίασης, εύκολα γίνεται η τελική διάγνωση.
Σκοπός αυτής της παρουσίασης είναι να επισημανθεί μια άγνωστη σημαντική αιτία μολυβδίασης, που παίρνει σχεδόν επιδημικό χαρακτήρα, καθώς παρατηρήθηκαν στην ίδια περιοχή (Ν. Τρικάλων) σε διάστημα 2 ετών 4 περιπτώσεις.
ΥΛΙΚΟ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΣ
Ος υλικό της μελέτης χρησιμοποιήθηκαν δείγματα από το οινοπνευματώδες ποτό οικιακής κατασκευής (τσίπουρο) καθώς και η συσκευή απόσταξης (αποστακτήρας). Η μελέτη αφορά τους 2 από τους 4 ασθενείς με μολυβδίαση, διότι οι άλλοι 2 κατά την αναζήτηση για την επαλήθευση των αποτελεσμάτων δεν ανευρέθηκαν. Πρόκειται για 2 άνδρες, αγρότες, ηλικίας 46 και 64 ετών, χωρίς έκθεση σε μόλυβδο. Ζούσαν σε περιβάλλον ελεύθερο μολυβδία-σης, προέρχονταν από διαφορετικές περιοχές του νομού και κατανάλωναν ποτό που κατασκευαζόταν σε διαφορετικούς αποστακτήρες. Οι ασθενείς έκαναν χρήση του ποτού επί 26 και 40 χρόνια περίπου, αντίστοιχα. Η μέση ημερήσια κατανάλωση ήταν 1 50 γραμμάρια.
Η όλη διαδικασία περιλάμβανε: (α) Έλεγχο των δειγμάτων του οινοπνευματώδους ποτού, (βΙ έλεγχο του αποστακτήρα, (γ) ενημέρωση σχετικά με τον τρόπο παραγωγής.
Δείγματα από το ποτό. Από το ποτό που έπιναν οι ασθενείς λήφθηκαν τέσσερα συνολικά δείγματα, τα οποία ήταν μόνο από τους δύο ασθενείς με μολυβδίαση, όπως αναφέρθηκε. Στην αρχή, λήφθηκαν δύο δείγματα, από ένα δείγμα από το ποτό που έπινε ο κάθε ασθενής. Η εξέταση επαναλήφθηκε με τα άλλα δύο δείγματα για αποφυγή λάθους (quality control). Τα υπόλοιπα δείγματα επελέγησαν τυχαία από ποτά άλλων περιοχών που δεν είχαν σχέση μεταξύ τους και παρασκευάζονταν σε διαφορετικούς αποστακτήρες. Σημειωτέον, ότι-στην αρχή είχαμε υποθέσει ότι όλοι οι αποστακτήρες είχαν την Ιδια κατασκευή – όσον αφορά κυρίως τον ψύκτη -, αλλά στην πορεία της έρευνας διαπιστώσαμε την ύπαρξη διαφορετικών τύπων.
Γενικά, η μέτρηση ταυ επιπέδου του μολύβδου παρουσιάζει αρκετές δυσκολίες. Στην παρούσα μελέτη, χρησιμοποιήθηκε μια από τις μεθόδους που χρησιμοποιούνται στο χώρο της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, η φασματομετρία ατομικής απορρόφησης.
Αρχή της μεθόδου. Η μέθοδος βασίζεται στη μέτρηση της απορρόφησης ακτινοβολίας χαρακτηριστικού μήκους κύματος από ελεύθερα ουδέτερα άτομα ενός στοιχείου που βρίσκονται στη θεμελιώδη κατάσταση. Ο υπολογισμός της συγκέντρωσης μολύβδου στο ποτό έγινε με τη μέθοδο της καμπύλης αναφοράς.
Έλεγχος ταυ αποστακτήρα. Ο αποστακτήρας περιλαμβάνει τα εξής μέρη: άμβυκα (καζάνι), καπάκι απόσταξης, δοχείο με νερό όπου υγροποιείται το τσίπουρο (ψυχρό λουτρό), σωλήνα απόσταξης (ψύκτη), δοχείο συλλογής του προϊόντος. Σημειώνεται η απαραίτητη πηγή υψηλής θερμότητας (1). Ο άμβυκας και το καπάκι είναι χάλκινα με κασσιτέρωση στο εσωτερικό μέρος. Ο ψυκτήρας συνήθως κατασκευάζεται από χαλκά ή ορείχαλκο, αρκετές φορές όμως κατασκευάζεται από μόλυβδο.
Διαδικασία παρασκευής τσίπουρου. Ο αποστακτήρας, όπου παράγεται το τσίπουρο, λειτουργεί μετατρέποντας το υγρό που βρίσκεται στον άμβυκα (νερό + στέμφυλα, δηλαδή τσαμπιά, πατημένες ρόγες και όσο κρασί μείνει μέσα στην καδί) σε ατμό. Ο ατμός μετατρέπεται με ψύξη σε υγρό. Με την απόσταξη που γίνεται στη συσκευή απομονώνεται και καθαρίζεται το ποτό από προσμίξεις.
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ
Όλα τα χαρακτηριστικά των 14 δειγμάτων που εξετάσθηκαν για μόλυβδο με φασματοφωτό-μετρο ατομικής απορρόφησης. Συγκεκριμένα: συγκέντρωση μολύβδου σε κάθε δείγμα, τρόπο κασσιτέρωσηςτου άμβυκα, κατασκευή του ψύκτη, προέλευση του δείγματος.
Τα δείγματα 4 και 6 προέρχονταν από το ποτό που έπιναν οι δύο ασθενείς με μολυβδίαση. Ήταν διαφορετικά ρ δείγματα από διαφορετικούς αποστακτήρες και προέρχονταν από περιοχές που δεν έχουν καμιά σχέση μεταξύ τους (ψύκτης μολύβδινος, άμβυκαςμεόχι σωστή κασσιτέρωση). Ανιχνεύσιμη ποσότητα μολύβδου 9000 mg/L και 6400 mg,/mL.). Ποσοστό νοθείας 100%. Όλα τα υπόλοιπα, 1 2 στο σύνολο, δείγματα ήταν: 1 με ψύκτη μολύβδινο και όχι σωστή κασσιτέρωση, 7 με ψύκτη χάλκινο ή ορειχάλκινο και όχι σωστή κασσιτέρωση, 4 με ψύκτη χάλκινο και σωστή κασσιτέρωση.
Όπως φαίνεται, η διαφορά σε ποσοστό νοθευμένων δειγμάτων από αυτά που χρησιμοποιούσαν οι ασθενείς, σε σύγκριση με τα υπόλοιπα, είναι πάρα πολύ μεγάλη. Ο έλεγχος επαλήθευσης επιβεβαίωσε την ορθότητα των ανωτέρω αποτελεσμάτων.
ΣΥΖΗΤΗΣΗ
Αναζητήθηκε η πιθανή προέλευση του Ρb στο τσίπουρο. Το τσίπουρο είναι τοπικό οινοπνευματώδες ποτό, που παρασκευάζεται με τη μέθοδο της απόσταξης. Το υγρό (νερό + στέμφυλα μετά τη ζύμωση) μετατρέπεται σε ατμό και κατόπιν με ψύξη υγροποιείται, αφού έχει απαλλαγεί από τις διάφορες προσμίξεις. Το υγρό που συλλέγεται είναι το τσίπουρο. Όπως φαίνεται στον πίνακα, τρεις εκδοχές είναι συζητήσιμες για την αιτία ανιχνεύσιμου Ρb μέσα στο ποτό. Η πρώτη είναι η μη σωστή κασσιτέρωση (γάνωμα) του δοχείου του αποστακτήρα με μόλυβδο ή κράμα Pb-Sn αντί αμιγούς κασσιτέρου. Η δεύτερη είναι η χρήση μολυβδοσωλήνα στον ψύκτη του αποστακτήρα αντί χάλκινου ή ορειχάλκινου. Η τρίτη είναι να συμβαίνουν και οι δύο προηγούμενες εκδοχές. Είναι γνωστή η υπερβολική πρόσληψη μολύβδου από τον άνθρωπο, κυρίως με την πόση παράνομα παρασκευασμένου ουίσκι. Οι Μοrris et al αναφέρουν μολυβδίαση από ουίσκι φτιαγμένο στο σπίτι. Μολυβδίαση παρατηρήθηκε επίσης στο κρασί και σε άλλα ηδύποτα. Υψηλές συγκεντρώσεις μολύβδου προκαλούν εγκεφαλοπάθειες. Υπολογίζεται ότι στην περιοχή του νομού Τρικάλων 18.240 άτομα, κυρίως άνδρες ηλικίας άνω των 20 ετών, σε σύνολο πληθυσμού 1 34.000, κάνουν χρήση του οινοπνευματώδους ποτού επί 1 -20 χρόνια, περιστασιακά (γιορτές κ.ά.), μέτρια (όχι καθημερινά), συστηματικά (καθημερινά). Στην περιοχή, υπάρχουν 250 αποστακτήρες (1-2 κατά μέσον όρο σε κάθε χωριό). Κάθε αποστακτήρας εργάζεται κατά μέσον όρο 35 ημέρες το χρόνο, παράγοντας 3.000 κιλά τσίπουρου κάθε περίοδο. Με τα δεδομένα αυτά, έχουμε ετήσια παραγωγή του προϊόντος 3.000×250 = 750.000 κιλά το χρόνο, τα οποία καταναλώνονται στο νομό.
Η δειγματοληψία σε αυτή την εργασία δεν έγινε με στατιστικώς άψογο, τυχαίο τρόπο, επομένως, τα ευρήματα μας δεν είναι δυνατόν να θεωρηθούν ενδεικτικά του μεγέθους της αθέλητης νοθείας που υπάρχει.
Η εργασία αποσκοπούσε στον εντοπισμό της πηγής μόλυνσης μιας μικροεπιδημίας μολυβδίασης που υπέπεσε στην αντίληψη των συγγραφέων. Επομένως, εκείνο που έχει σημασία είναι η παρουσία μάλλον, παρά η έκταση της νοθείας. Η επισήμανση του κινδύνου, καθώς μάλιστα η νοθεία γίνεται κυρίως από άγνοια, είναι χρήσιμη για την πρόληψή του. Τα ευρήματα συνηγορούν ισχυρά με την άποψη ότι τα ενήλικα άτομα της περιοχής που κάνουν χρήση του οινοπνευματώδους αυτού ποτού μπορεί να έχουν μελλοντικά προβλήματα υγείας από μολυβδίαση.
Είναι σκόπιμο λοιπόν να ληφθούν βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα μέτρα για την αντιμετώπιση του προβλήματος. Η σωστή παρασκευή του παραδοσιακού ποτού σε σωστά γανωμένους αποστακτήρες (δηλαδή με αμιγή Sn και όχι με το γνωστό συγκολλητικό κράμα που περιέχει Sn και Ρb) και η αντικατάσταση του μολύβδινου ψυκτήρα με ορειχάλκινο θα αποτρέψει την εμφάνιση της μολυβδίασης, είτε σε περιστατικά σποραδικά είτε επιδημικού χαρακτήρα. Έτσι, θα εκλείψει ένας παράγοντας που προκαλεί μολυβδίαση με πιθανό επιδημικό χαρακτήρα και σοβαρές συνέπειες στην περιοχή, και σε όλο τον ελλαδικό χώρο γενικότερα, καθώς αυτό το ποτό παρασκευάζεται με την ίδια ή με άλλη ονομασία σε πολλά μέρη της χώρας.
ΤΑ ΘΕΤΙΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΠΟΥ ΗΡΘΑΝ
Η μολυβδίαση από πόση οινοπνευματώδους ποτού οικιακής παρασκευής άλλοτε και τώρα
Η συμβολή των επιστημονικών παρατηρήσεων στην προστασία της δημόσιας υγείας
Θ.Κ. Γκαλεας, Θ. Πότσης, Κ. Κρυτράκης, Σ. Αθανασέλης, Β.θ. Γκαλέάς, Σ. Μυλωνάς
Β’ Παθολογική Κλινική; ΓΝ’ Τρικάλων, Τρίκαλα,
Εργάστήριο Ιατροδικαστικής Τοξικολογίας, Ιατρική Σχολή Πανεπιστήμιο Αθηνών, Αθήνα
ΣΚΟΠΟΣ Σκοπός της εργασίας είναι να επανεκτιμήσουμε σήμερα, 15 χρόνια μετά τη συμβολή των επιστημονικών παρατηρήσεων μας στην προστασία της δημόσιας υγείας όσον αφορά τη μολυβδία-ση (μόλυβδος έως και 9000 mg/L), που βρέθηκε σε καταναλωτές οινοπνευματώδους ποτού οικιακής παρασκευής «τσίπουρο», στην περιοχή μας.
ΥΛΙΚΟ-ΜΕΘΟΔΟΣ (α). Επιτόπια παρατήρηση των ίδιων αποστακτήρων, (β) ανάλυση δειγμάτων του ποτού από τους αποστακτήρες των ίδιων περιοχών, όπου προ 15ετίας βρέθηκαν αυξημένες ποσότητες μολύβδου πoυ προέρχονταν από τη χρήση μολύβδινου ψύκτη στον αποστακτήρα και κασσιτερωμένου άμβυκα, και (γ) λήψη αίματος, από 55 πότες συνολικά, για μέτρηση επιπέδων μολύβδου: Με την ενημέρωση των αρμοδίων άρχων (Υπουργείο Υγείας) είχαν ληφθεί βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα μέτρα, αντικατάσταση του μολύβδινου ψύκτη με ορειχάλκινο ή χάλκινο και διακοπή κασσιτέρωσης του άμβυκα, στην περιοχή μας και σε όλη την Ελληνική επικράτεια, καθώς αυτό το ποτό παρασκευάζεται με την ίδια ή άλλη ονομασία σε πολλά μέρη της χώρας. Στην παρούσα εργασία συγκρίναμε τα αποδεκτά όρια μολύβδου (<30 μg/dL) το 1990 και το μέσο όρο του δείκτη μολύβδου των παλαιών ασθενών (140 μg/dL), με τα σημερινά αποδεκτά όρια (<10 μg/dL) και τον μέσο όρο μολύβδου των τώρα εξετασθέντων (8,9 μg/dL).
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Βρέθηκε ότι όλοι οι παλαιοί μολύβδινοι ψύκτες στην περιοχή μας αντικαταστάθηκαν με ορειχάλκινους ή χάλκινους χωρίς να γίνεται κασσιτέρωση του άμβυκα, σε όλα τα δείγματα τσίπουρου ο μόλυβδος ήταν σε μηδενική βάση, και στο αίμα σαφώς ελαττωμένη ποσότητα μολύβδου συγκριτικά με τα παλαιότερα ευρήματα μας: (x2 =7,35 0,010<Ρ<0,005).
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ (α) Η μολυβδίαση από το παραδοσιακό ποτό μετά τα μέτρα που έλαβε η πολιτεία και εφάρμοσαν οι πολίτες, ευρίσκεται σήμερα στα κατώτερα αποδεκτά όρια. (β) Θα πρέπει να επισημανθεί για μια ακόμη φορά η συμβολή της επιστημονικής παρατήρησης στην προστασία της ανθρώπινης υγείας.
